Η Επαγγελματική Εξουθένωση είναι ένα σύνδρομο σωματικής και ψυχικής εξάντλησης, κατά το οποίο ο εργαζόμενος χάνει το ενδιαφέρον και τα θετικά συναισθήματά του προς τον περίγυρό του και παράλληλα παύει να είναι ικανοποιημένος από την εργασία και απόδοσή του, σχηματίζοντας αρνητική εικόνα για τον εαυτό του (Maslach, 1982). Σύμφωνα με τους Maslach & Jackson (1986), οι τρεις παράγοντες που πλαισιώνουν την Επαγγελματική Εξουθένωση είναι η συναισθηματική εξάντληση που εκδηλώνεται ως μία αίσθηση προσωπικής κόπωσης και έλλειψης ενέργειας, η αποπροσωποποίηση (ή κυνισμός) που σχετίζεται με την ανάπτυξη απρόσωπων διαπροσωπικών σχέσεων και η έλλειψη προσωπικών επιτευγμάτων, η οποία είναι ουσιαστικά μία αίσθηση αναποτελεσματικότητας διαχείρισης προβλημάτων στο εργασιακό περιβάλλον.
Η εμφάνιση της Επαγγελματικής εξουθένωσης διαμεσολαβείται από μία προοδευτική διαδικασία από-ιδανικοποίησης της πραγματικότητας, η οποία μπορεί να περιγραφεί από τέσσερα στάδια (Edelwich & Brodsky, 1980): (1) το στάδιο του ενθουσιασμού κατά το οποίο ο επαγγελματίας εισέρχεται στην εργασία, αφιερώνοντας πολύ χρόνο και ενέργεια και έχοντας πολύ υψηλές προσδοκίες και στόχους, (2) το στάδιο της αμφιβολίας και αδράνειας στο οποίο συνειδητοποιεί πως η προσπάθειά του δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες του και για αυτό καταβάλλει περισσότερο χρόνο ενώ παράλληλα αρχίζει να εκδηλώνει παράπονα για πράγματα που πριν δεν τον απασχολούσαν, (3) το στάδιο απογοήτευσης και ματαίωσης, το οποίο είναι μεταβατικό, καθώς ο επαγγελματίας αναθεωρεί τους μη ρεαλιστικούς του στόχους και απομακρύνεται σταδιακά από τα καθήκοντα που προκαλούν άγχος, και (4) το στάδιο της απάθειας, κατά το οποίο επενδύει ελάχιστη ενέργεια στην εργασία του, αγνοώντας τα καθήκοντα του και διατηρώντας τη θέση του για βιοποριστικούς λόγους. Τα συμπτώματα της Επαγγελματικής Εξουθένωσης γίνονται αντιληπτά κυρίως κατά τα δύο τελευταία στάδια και εκδηλώνονται σε οργανικό, κοινωνικό και ψυχικό επίπεδο.
Τα συμπτώματα του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης μπορεί να είναι σωματικά, συναισθηματικά, γνωστικά και συμπεριφορικά. Ειδικότερα:
Σωματικά συμπτώματα: Ζαλάδες-πονοκέφαλοι, αδυναμία-κόπωση, διαταραχές ύπνου, αλλαγές στην όρεξη.
Συναισθηματικά συμπτώματα: Ευερεθιστότητα, εναλλαγές της διάθεσης, αίσθημα απογοήτευσης, αυξημένη ευαισθησία στην κριτική ή τις αποτυχίες, εκρήξεις θυμού.
Γνωστικά συμπτώματα: Αδυναμία συγκέντρωσης, δυσκολία διατήρησης της προσοχής, σύγχυση, αδυναμία λήψης αποφάσεων, διαταραχές μνήμης.
Συμπεριφορικά συμπτώματα: Αναβλητικότητα, μειωμένη παραγωγικότητα, συμπεριφορές αποφυγής, απόσυρση από κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
Η Επαγγελματική εξουθένωση που παρατείνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα σε περίπτωση που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία, όπως καταθλιπτικά συμπτώματα, άγχος, απόσυρση και μειωμένη κινητοποίηση.
Στο στάδιο της πρόληψης και της παρέμβασης καθοριστικό ρόλο παίζει η ύπαρξη υποστηρικτικού δικτύου στο εργασιακό περιβάλλον, η ανάπτυξη στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων, η αναζήτηση κοινωνικής υποστήριξης, η θέσπιση ορίων στον επαγγελματικό χώρο, η έγκαιρη αναγνώριση συμπτωμάτων, η ανάπτυξη συμπεριφορών αυτοφροντίδας (ενασχόληση με ευχάριστες δραστηριότητες και χόμπυ, σωστή διατροφή, άσκηση, ξεκούραση) και η αναζήτηση βοήθειας από επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
Βιβλιογραφία:
Edelwich, J., & Brodsky, A. (1980). Burnout: Stages of Disillusionment in the Helping Professions. Dordrecht: Kluwer Academic, Plenum Publishers.|
Maslach, C. (1986). Stress, burnout, and workaholism. In R. R. Kilburg, P. E. Nathan, & R. W. Thoreson (Eds.), Professionals in distress: Issues, syndromes, and solutions in psychology (pp. 53–75). American Psychological Association.
Χριστίνα Κουτσούδη
Ψυχολόγος
Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Ενηλίκων Ημαθίας
