Κάθε άνθρωπος από τα πρώτα δευτερόλεπτα της ζωής του διαμορφώνει σχέση με τους πρώτους φροντιστές του και κυρίως με την μητέρα, έχοντας ως απώτερο στόχο να εξασφαλίσει την επιβίωση. Η σχέση αυτή ονομάζεται δεσμός και είναι γνωστό πλέον ότι δεν αφορά μόνο την παιδική ηλικία αλλά επηρεάζει και την υπόλοιπη ζωή του ατόμου.

Πιο συγκεκριμένα, την δεκαετία του 1950, ο βρετανός ψυχίατρος και ψυχαναλυτής John Bowlby διαμόρφωσε την Θεωρία του Δεσμού (attachment theory) σύμφωνα με την οποία το δέσιμο του παιδιού με τη μητέρα ή τον βασικό φροντιστή είναι ζωτικής σημασίας για την ψυχική του ανάπτυξη. Μέσα από τις πρώτες αυτές σχέσεις , διαμορφώνεται ένας «χάρτης» και για τις μετέπειτα σχέσεις του στην ενήλικη ζωή.

Τύποι Δεσμού

Η Mary Ainsworth, η συνεργάτιδα του Bowlby, εφάρμοσε σε πρακτικό επίπεδο την Θεωρία του Δεσμού και κατέληξε σε μία κατηγοριοποίηση του δεσμού σε 4 τύπους, οι οποίοι είναι οι εξής:

1. Ασφαλής δεσμός: Το παιδί αισθάνεται πως οι ανάγκες του καλύπτονται με συνέπεια από τους γονείς του. Ως ενήλικας, συνάπτει ισορροπημένες σχέσεις που διέπονται από συνέπεια.
2. Αγχώδης δεσμός: Το παιδί μαθαίνει να ανησυχεί για την αγάπη καθώς η συμπεριφορά του φροντιστή του προς αυτό χαρακτηρίζεται από ασυνέπεια. Ως ενήλικας, εμφανίζει έκδηλο φόβο εγκατάλειψης και επιζητά διαρκώς επιβεβαίωση.
3. Αποφευκτικός δεσμός: Το παιδί αντιλαμβάνεται ότι οι συναισθηματικές του ανάγκες δεν αναγνωρίζονται. Ως ενήλικας, δεν επιδιώκει την συναισθηματική εγγύτητα και λαμβάνει αποστάσεις.
4. Αποδιοργανωμένος δεσμός: Το παιδί λαμβάνει μικτά μηνύματα από το φροντιστή του, βιώνοντας συχνά τραυματικές εμπειρίες. Ως ενήλικας, συνάπτει σχέσεις οι οποίες είναι ασταθείς και χαρακτηρίζονται από βιώνει έντονες συναισθηματικές  συγκρούσεις.

Πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι ο τύπος δεσμού επηρεάζει τόσο την ψυχική υγεία όσο και τη ποιότητα του συνόλου των σχέσεων ενός ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα, τα άτομα με ασφαλή δεσμό εμφανίζουν υψηλότερη ικανοποίηση από τη ζωή, πιο υγιείς συντροφικές σχέσεις και συναισθηματική αυτορρύθμιση. Από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι με αγχώδη/αποφευκτικό δεσμό εμφανίζουν υψηλά ποσοστά άγχους, κατάθλιψης και δυσκολία στην επικοινωνία. Ωστόσο, είναι σημαντικό να επισημανθεί το γεγονός ότι, σύμφωνα με πολύ πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα  υπάρχει το περιθώριο να μεταβληθεί, ως ένα σημείο, ο τύπος του δεσμού στην ενήλικη ζωή με την επίδραση σημαντικών γεγονότων ζωής, καθοριστικών εμπειριών ή της προσωπικής δουλειάς με τον εαυτό. 

Όπως αναφέρει ο Bowlby, “οι πρώτες σχέσεις δεν μας καθορίζουν απόλυτα, αλλά μας διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό”.

 Ελίνα Κοσμίδου

Ψυχολόγος

Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Ενηλίκων Ημαθίας

Βιβλιογραφία

Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E., & Wall, S. (1978). Patterns of attachment: A psychological study of the strange situation. Lawrence Erlbaum.

Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. Basic Books.

Mortazavizadeh, Z., & Forstmeier, S. (2018). The role of emotion regulation in the association of adult attachment and mental health: A systematic review. Archives of Psychology, 2(9). http://dx.doi.org/10.31296/aop.v2i9.83

Yang Y, Chen K, Liang K, Du W, Guo J and Du L (2024). Association between adult attachment and mental health states among health care workers: the mediating role of social support. Front. Psychol. 15:1330581. doi: 10.3389/fpsyg.2024.1330581

Zhang X, Li J, Xie F, Chen X, Xu W, Hudson NW. The relationship between adult attachment and mental health: A meta-analysis. J Pers Soc Psychol. 2022 Nov;123(5):1089-1137. doi: 10.1037/pspp0000437. PMID: 36201836.

Η μη διαγνωσμένη διαταραχή αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ) στους ενήλικες είναι ένα θέμα που κερδίζει αυξανόμενο ενδιαφέρον στην επιστημονική κοινότητα. Πολλοί ενήλικες με αυτισμό δεν έχουν λάβει διάγνωση κατά την παιδική ηλικία λόγω της ανεπαρκούς αναγνώρισης των ήπιων ή άτυπων συμπτωμάτων και της έλλειψης ενημέρωσης. Οι συνέπειες της καθυστερημένης διάγνωσης περιλαμβάνουν προκλήσεις στην ψυχική υγεία, στις κοινωνικές σχέσεις και στην επαγγελματική ζωή.

Η ΔΑΦ είναι νευροαναπτυξιακή διαταραχή που χαρακτηρίζεται από έκπτωση στις κοινωνικές δεξιότητες, επαναλαμβανόμενα πρότυπα συμπεριφοράς, αισθητηριακά ζητήματα και περιορισμένα ενδιαφέροντα που επηρεάζουν την ικανότητα του ατόμου να λειτουργεί σε κοινωνικό και επαγγελματικό  επίπεδο. Η ΔΑΦ εμφανίζεται σε ένα φάσμα, κι έτσι ορισμένα άτομα παρουσιάζουν σοβαρά εξωτερικά συμπτώματα (για παράδειγμα, αδυναμία ομιλίας ή απουσία ενδιαφέροντος στις κοινωνικές σχέσεις), ενώ άλλα εμφανίζουν ήπια εσωτερικά συμπτώματα  (για παράδειγμα, υψηλά επίπεδα κοινωνικού άγχους και/ή κατάθλιψη).

Παρόλο που τα συμπτώματα είναι παρόντα από τα αρχικά αναπτυξιακά στάδια, υπάρχουν πολλοί λόγοι που οι ενήλικες με ΔΑΦ δεν διαγιγνώσκονται κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Αυτά τα άτομα μπορεί να έχουν θεωρηθεί ως «ιδιόρρυθμα» ή «περίεργα» χωρίς να αναγνωρίζει κανείς τις συμπεριφορές τους ως συμπτώματα της ΔΑΦ. Για μεσήλικες και μεγαλύτερους ενήλικες, η έλλειψη ευαισθητοποίησης και η αλλαγή του ορισμού της ΔΑΦ μπορεί έχουν συμβάλει στην απώλεια διάγνωσης κατά την παιδική ηλικία.

Επιπλέον, άτομα με ήπια συμπτώματα και επαρκή κοινωνική υποστήριξη μπορεί να μην έχουν εμφανίσει συμπτώματα μέχρι την αναδυόμενη ενηλικίωση, όταν αυξηθούν οι κοινωνικές απαιτήσεις. Για παράδειγμα, ένας νεαρός ενήλικας μπορεί να αρχίσει να εμφανίζει ελλείμματα αφότου φύγει από το σπίτι, όταν γίνει υπεύθυνος για τη διαχείριση της καθημερινότητάς του ή του δικού του προγράμματος και χρειάζεται να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες διαβίωσης. Οι καθηγητές, οι συγκάτοικοι ή οι συνάδελφοι μπορεί να είναι οι πρώτοι που θα αναγνωρίσουν τα συμπτώματα.

Τα συμπτώματα που θεωρούνται κλασικά για τον αυτισμό στα παιδιά, συχνά δεν υπάρχουν στους ενήλικες με ΔΑΦ. Οι ενήλικες, μπορούν να μαθαίνουν συμπεριφορές που τους βοηθούν στην κάλυψη των συμπτωμάτων, όπως η μίμηση μικρών συζητήσεων (“small talk”) ή οι πρόβες σε συνομιλίες πριν από την έκθεση σε αυτές. Ακριβώς επειδή ένα άτομο μπορεί να αναμειγνύεται κοινωνικά, δεν αποκλείεται να ανήκει στο φάσμα του αυτισμού. Πιο συγκεκριμένα, οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να «κρύψουν» τα συμπτώματα ΔΑΦ ώστε να μην είναι εξωτερικά ανιχνεύσιμα, αλλά μπορεί να αναφέρουν αίσθημα κοινωνικής απομόνωσης ή κοινωνικού άγχους.

Καταληκτικά, παρόλο που δεν υπάρχει «θεραπεία» για τη ΔΑΦ, υπάρχουν πλεονεκτήματα από την ανακάλυψη της διάγνωσης. Ακόμα και στις ήπιες περιπτώσεις, η διάγνωση της ΔΑΦ μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της ψυχικής υγείας.  Η διάγνωση προσφέρει εξηγήσεις για τις συμπεριφορές των ατόμων και ευκαιρίες για αναγνώριση δυνατών και αδύναμων σημείων. Άτομα που αγνοούν τα συμπτώματα,τ συχνά πιστεύουν λανθασμένα ότι κάτι πηγαίνει «στραβά» μαζί τους ή αντιλαμβάνονται τις κοινωνικές προκλήσεις ως προσωπικές αποτυχίες.  Οι νέοι ενήλικες μπορεί να είναι σε θέση μετά τη διάγνωση να λάβουν εξειδικευμένη εκπαίδευση και να διαμορφώσουν κατάλληλα τις συνθήκες διαβίωσής τους ή να επιλέξουν κατάλληλα επαγγελματική σταδιοδρομία με βάση τα ατομικά χαρακτηριστικά τους. Από την άλλη πλευρά, οι μεσήλικες και οι ηλικιωμένοι μπορούν να επωφεληθούν από την ευκαιρία αναθεώρησης και κατανόησης της επίδρασης της ΔΑΦ στις τωρινές ή τις προηγούμενες σχέσεις και επιλογές τους.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Farley, M. A., McMahon, W. M., Fombonne, E., Jenson, W. R., Miller, J., Gardner, M., ... & Coon, H. (2009). Twenty‐year outcome for individuals with autism and average or near‐average cognitive abilities. Autism Research, 2(2), 109-118. https://doi.org/10.1002/aur.69

Harm, M., Hope, M., & Household, A. American Psychiatric Association, 2013, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edn, Washington, DC: American Psychiatric Association Anderson, J, Sapey, B, Spandler, H (eds), 2012, Distress or Disability?, Lancaster: Centre for Disability Research, www. lancaster. ac. uk. Arya, 347, 64. https://doi.org/10.46692/9781447314592.023

Lewis, L. F. (2016). Exploring the experience of self-diagnosis of autism spectrum disorder in adults. Archives of psychiatric nursing, 30(5), 575-580. https://doi.org/10.1016/j.apnu.2016.03.009

Lewis, L. F. (2016). Realizing a diagnosis of autism spectrum disorder as an adult. International journal of mental health nursing, 25(4), 346-354. https://doi.org/10.1111/inm.12200

Lewis, L. F. (2018). Identifying autism spectrum disorder in undiagnosed adults. The Nurse Practitioner, 43(9), 14–18. doi:10.1097/01.npr.0000544285.02331.2c 

Tobin, M. C., Drager, K. D., & Richardson, L. F. (2014). A systematic review of social participation for adults with autism spectrum disorders: Support, social functioning, and quality of life. Research in Autism Spectrum Disorders, 8(3), 214-229. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2013.12.002

Έλενα Παπαδοπούλου 

Ψυχολόγος

Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Ενηλίκων Ημαθίας

Οι γυναίκες αποτελούν την απόλυτη έκφραση της δύναμης, της αγάπης, της αυτοθυσίας και του θάρρους. Οι  πολλαπλοί ρόλοι που αναλαμβάνουν έχουν αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης στην εποχή του εκσυγχρονισμού και της παγκοσμιοποίησης (Yadav & Kumar, 2021). Είναι αξιοσημείωτη η πρόοδος που έχουν σημειώσει οι γυναίκες σε όλο τον κόσμο αποκτώντας περισσότερη αυτονομία και ελευθερία όπως και την δυνατότητα να εκφράζονται ανοιχτά (Kumar, Behmani & Yadav, 2022).

Στην πραγματικότητα του σήμερα, οι γυναίκες καλούνται να ανταποκριθούν σε ολοένα και πιο απαιτητικούς ρόλους στην καθημερινή ζωή, είτε στην οικογένεια είτε στον επαγγελματικό χώρο, είτε σε άλλους τομείς. Αυτοί οι νέοι ρόλοι έρχονται να προστεθούν στους ρόλους που είχαν στο παρελθόν (Sumra & Schillaci, 2015). Πλέον, οι γυναίκες καταλαμβάνουν θέσεις υψηλής ισχύος και διαχειρίζονται τις ευθύνες τους με αποτελεσματικότητα. Ο 21^ος αιώνας έχει δώσει νέες ευκαιρίες και έχει ενισχύσει την θέση των γυναικών στην κοινωνία (Yadav & Kumar, 2021).

Η εκπαίδευση αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επίτευξη της διαμόρφωσης της δικής τους ταυτότητας. Είναι ζωτικής σημασίας να έχουν επίγνωση των δικαιωμάτων τους ώστε να μπορούν να διεκδικούν την θέση τους ισότιμα με τους άνδρες. Εξέχουσες προσωπικότητες όπως η Μητέρα Τερέζα, η Indra Nooyi, η Pratibha Patil και η Kalpana Chawla έχουν αφήσει το στίγμα τους στους τομείς που δραστηριοποιήθηκαν αποτελώντας πρότυπα για τις γυναίκες παγκοσμίως (Yadav & Kumar, 2021) .

Συμπερασματικά, ο ρόλος των γυναικών έχει αλλάξει, επιφέροντας θετικό αντίκτυπο στην κοινωνία. Ο εκσυγχρονισμός και η τεχνολογική πρόοδος έχουν διευρύνει τις ευκαιρίες που τους προσφέρονται. Σήμερα, οι γυναίκες είναι τόσο κοινωνικά όσο και πολιτικά όντα και είναι πλέον ικανές να υπηρετούν ακόμα και στρατιωτικές δυνάμεις. Παρά τις δυσκολίες, έχουν καταφέρει να καθιερώσουν την ταυτότητά τους ωστόσο η ενδυνάμωσή τους αποτελεί βασικό παράγοντα για την κοινωνική ανάπτυξη και την πρόοδο, συμβάλλοντας σε έναν πιο δίκαιο και εξελιγμένο κόσμο (Yadav & Kumar, 2021).

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Ardener, S. (Ed.). (2020). Defining females: The nature of women in society. Routledge.

Kumar, H, Behmani, R. & Yadav (2022). Multiple role conflict faced by women. In A. Kumar & N. Srivastava (Eds.). Women at work: A holistic outlook (pp. 355-365). Global vision publishing house. https://www.researchgate.net/publication/363230267_Multiple_Role_Conflict_Faced_By_Women

Sumra, M. K., & Schillaci, M. A. (2015). Stress and the multiple-role woman: Taking a closer look at the “Superwoman”. PloS one, 10(3), https://doi.org/10.1371/journal.pone.0120952

Yadav, A., & Kumar, N. (2021). The role of women in today’s society: A review. Quest Journals Journal of Research in Humanities and Social Science, 9(6), 32-37.

Κοσμίδου Ελίνα

Ψυχολόγος

Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Ενηλίκων Ημαθίας

Η διάγνωση του καρκίνου στην παιδική ηλικία αποτελεί ένα σοβαρό γεγονός, το οποίο επιφέρει σημαντικές ψυχολογικές και συναισθηματικές προκλήσεις τόσο για το παιδί όσο και για την οικογένειά του. Τα παιδιά με καρκίνο μπορεί να βιώσουν άγχος, καταθλιπτικά συμπτώματα και μετατραυματικό στρες, τα οποία σχετίζονται με τις επεμβατικές θεραπείες και τις αλλαγές στην καθημερινότητά τους (Park et al., 2022).

Τι ορίζεται ως κρίση;

Ως κρίση θεωρείται μια προσωρινή κατάσταση αναστάτωσης και αποδιοργάνωσης, με χαρακτηριστικά την αδυναμία του ατόμου να τη διαχειριστεί με τις συνήθεις μεθόδους που χρησιμοποιεί και την πιθανότητα να προκύψει ένα ριζικά διαφορετικό αποτέλεσμα, θετικό ή αρνητικό (Brock, Sandoval, & Lewis, 2005). Έπειτα από μια κρίση επαναπροσδιορίζουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και διαχειριζόμαστε διάφορες καταστάσεις.

Η ψυχική υγεία είναι ένας βασικός πυλώνας της συνολικής ευεξίας του ατόμου και της κοινωνίας. Η συμπερίληψη στον τομέα της ψυχικής υγείας αφορά στρατηγικές που έχουν ως στόχο την ενσωμάτωση όλων των ατόμων, ανεξαρτήτως ατομικών χαρακτηριστικών, όπως κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, φύλο, ψυχικές, αναπτυξιακές διαταραχές. Η προσέγγιση αυτή βασίζεται στην αρχή της ισότητας.

Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί μία από τις πιο σιωπηλές και σκοτεινές μορφές κακοποίησης που διαβρώνει τα θεμέλια του πυρήνα της κοινωνίας μας: την οικογένεια. Είναι μια κοινωνική πραγματικότητα που δεν κάνει διακρίσεις φύλου, ηλικίας, οικονομικού ή κοινωνικού επιπέδου. Πίσω από κλειστές πόρτες, σε σπίτια που εξωτερικά μοιάζουν ασφαλή, οι ψυχές πληγώνονται, οι φωνές σωπαίνουν, και τα θύματα ζουν μέσα στον φόβο και τη μοναξιά.

Τα τελευταία χρόνια, και κυρίως μετά την πανδημία του κορονοϊού,  αναδύονται όλο ένα και περισσότερα ποσοστά διαφόρων μορφών βίας κατά των γυναικών ανά τον κόσμο. Μάλιστα σύμφωνα με έρευνες, μία στις τρεις γυναίκες έχει υποστεί σωματική βία, σεξουαλική βία, ή και τις δύο μορφές βίας από την ηλικία των 15 ετών και έπειτα. Το 55% των γυναικών έχουν βρεθεί αντιμέτωπες με μία ή περισσότερες μορφές σεξουαλικής παρενόχληση, ενώ το 11% έχει υποστεί ψηφιακή παρενόχληση. Μία στις είκοσι έχει βιαστεί.

Στις μέρες μας η ενσυναίσθηση βρίσκεται στο επίκεντρο του θεωρητικού και κλινικού ενδιαφέροντος διαφόρων επιστημονικών κλάδων, αποτελώντας κοινό όρο σε διαφορετικές γλώσσες όπως της ψυχολογίας, της ψυχιατρικής, της κλινικής ψυχοπαθολογίας, των νευροεπιστημών, της ψυχοθεραπείας και της ψυχανάλυσης.

Κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου, γιορτάζεται παγκοσμίως η ημέρα ψυχικής υγείας. Είναι μια ημέρα που γίνονται προσπάθειες κινητοποίησης, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινότητας για το πόσο σημαντικό είναι αφενός οι άνθρωποι να βρίσκονται σε μια ισορροπία και αρμονία με την ζωή τους και αφετέρου για την πρόληψη και στήριξη των ψυχικών διαταραχών.